یک پسماند فضایی کوچک که از یک ماهواره قدیمی روسی جدا شده و در فضا سرگردان است، شنبه گذشته هر شش خدمه ایستگاه فضایی بین‌المللی را مجبور کرد تا از ترس جانشان به دو قایق نجات مستقر در این ایستگاه فضایی پناه برده و آماده بازگشت اضطراری به زمین شوند.  آژانس فضایی روسیه اعلام کرد این قطعه فلزی سرگردان که بخشی از ماهواره روسی کوسموس ۲۲۵۱ بود از فاصله ۲۳ کیلومتری ایستگاه عبور کرد و خدمه دوباره توانستند لباسهای فضایی را از تن درآورده و به خانه فضایی خود در ارتفاغ ۴۰۰ کیلومتری زمین بازگردند.

تابستان سال ۱۳۷۲ خورشیدی، زمانی که تکنسین‌ها در پایگاه فضایی پلستسک مشغول آماده‌سازی یکی دیگر از ماهواره‌های مخابراتی سری استلار برای ارتش روسیه بودند هرگز گمان نمی‌بردند که ماهواره کاملا سری زیر دست آنها  زمانی به یکی از خبرسازترین ماهواره‌های جهان تبدیل شود. کوسموس ۲۲۵۱ یک ماهواره مخابراتی نظامی به وزن ۹۰۰ کیلوگرم بود که اولین نمونه‌های آن در سالهای دهه ۴۰ خورشیدی به فضا پرتاب شد.  مجموعه ماهواره‌های استلار در ارتفاع متوسط ۸۰۰ کیلومتری زمین مستقر هستند تا تشکیل یک زنجیره پیوسته ارتباطات مخابراتی برای نیروی فضایی ارتش اتحاد جماهیر شوروی سابق و روسیه کنونی را فراهم آورند. تا به امروز پنج مدل مختلف از این ماهواره موفق مخابراتی ساخته شده که کوسموس۲۲۵۱ از نسل چهارم آنها بوده است.

اما آنچه این ماهواره از کار افتاده روسی را مشهور کرده به حدود سه سال پیش باز می‌گردد. اواخر زمستان ۱۳۸۷ خورشیدی بود که یک ماهواره فعال از مجموعه ماهواره‌های ایریدیوم بی خبر از همه جا، تک و تنها در فضای لایتناهی مشغول تبادل اطلاعات با مشتریان زمینی خود بود که ناگهان کوسموس-۲۲۵۱ با چنان سرعتی با آن برخورد کرد که ایریدیوم-۳۳ مجال نیافت آخرین بیت‌های درخواستی یک مشتری را به زمین ارسال کند. محاسبات بعدی نشان دادند که ماهواره از کار افتاده روسی با سرعت متوسط ۴۲ هزار کیلومتر بر ساعت ایریدیوم ۳۳ را در هم شکسته بود.

این واقعه اولین و آخرین تصادف فضایی دو ماهواره از آغاز عصر فضا تا امروز بود. آنچه از این سانحه فضایی باقی ماند میلیونها دلار خسارت مالی و هزاران قطعه پسماند جدید فضایی بود که حالا خود به تهدیدهایی جدید در فضا تبدیل شده بودند.

آنچه سه کیهان‌نورد روس، دو فضانورد آمریکایی و یک فضانورد آلمانی را مجبور به ترک ایستگاه فضایی بین المللی و نشستن به حالت آماده‌باش در کپسول‌های فضایی سایوز کرده بود، قطعه کوچکی از بازمانده‌های آن تصادف فضایی تاریخی بود که اگر با ایستگاه فضایی بین‌المللی برخورد می‌کرد می‌توانست فاجعه‌بارترین حادثه فضایی دنیا را رقم بزند.

دان بوربانک٬ فضانورد ناسا که فرمانده این دوره از فضانوردان نیز بود به همراه دو کیهان‌نورد روس به نامهای آنتون شکاپلروف و آنتولی ایوانیشین لباسهای فضایی مخصوص بازگشت خود را پوشیدند و به داخل سایوز تی.ام.ای۲۲ خود خزیدند. در آن سوی ایستگاه هم هیاهوی بسیاری بود. اولگ کونوننکو٬ کیهان‌نورد دیگری از روسیه به همراه فضانوردی از ناسا به نام دان پتیت و یک فضانورد از آژانس فضایی اروپا به نام آندره کوییپرز نیز پس از آنکه به یکدیگر در پوشیدن لباسهای فضایی کمک کردند٬ داخل سایوز تی.ام.ای ۰۳ ام خود شده و درب‌ها را بستند تا در صورت بروز هرگونه اشکالی٬ فورا فضا را به مقصد زمین ترک گویند.

سرنشینان کپسول‌های فضایی و از آن جمله  کپسول فضایی سایوز در هنگام بازگشت به زمین  شتاب بسیار زیادی را تحمل می‌کنند. این شتاب خیلی زیاد که می‌تواند هر فرد ناآزموده‌ای را تا پای مرگ پیش ببرد٬ باعث شده تا برای هر فضانورد یک صندلی مخصوص٬ کاملا مطابق با شکل و شمایل بدن آن فضانورد طراحی شود. از این رو هر فضانورد در هنگام بازگشت باید حتما با همان فضاپیمایی که به فضا رفته٬ اقدام به بازگشت نماید. در حال حاضر که شاتل‌های فضایی بازنشسته شده‌اند٬ فقط ناوهای فضایی سایوز (سویوز) وظیفه حمل و نقل  کیهان‌نوردان و فضانوردان را بر عهده دارند. همچنین اگر فضانوردی در مدار زمین دچار سانحه‌ای جدی شود و یا چنانچه مجموعه گروه پروازی با مشکلی مانند امکان برخورد یک تکه پسماند فضایی٬ مشابه آنچه رخ داد و یا اشکالی در سامانه حفاظت از حیات ایستگاه روبرو شوند٬ ناوهای فضایی سویوز در نقش قایق‌های نجات عمل کرده و آخرین امید فضانوردان در مدار زمین محسوب می‌شوند.

فضانوردان ایستگاه فضایی بین‌المللی پس از آنکه خطر برخورد مرتفع شد و باقی‌مانده خطرناک ماهواره معروف کوسموس ۲۲۵۱ از ۲۳ کیلومتری آنها گذر کرد٬ دوباره به داخل ایستگاه بازگشتند و کار خود را در مدار زمین از نو آغاز کردند.

از نخستین روزهای مسکونی شدن ایستگاه فضایی بین‌المللی٬ این سومین باری بود که ساکنین بزرگترین سکونتگاه مداری بشر٬ مجبور به ترک خانه مداری خود می‌شدند. دفعه پیش و هنگامیکه یک تکه زباله فضایی از ۲۵۰ متری ایستگاه گذر کرد٬ خطر به معنی واقعی کلمه از بیخ گوش فضانوردان گذشت.

آنچه پسماندهای فضایی را خطرناک می‌کند٬ سرعت مداری اشیاء برای استقرار در مدار است. این سرعت با افزایش ارتفاع مدار کاهش می‌یابد. اما در هر صورت هیچگاه از حدود ۱۰ هزار کیلومتر بر ساعت کمتر نمی‌شود. در مداری که ایستگاه فضایی بین‌المللی قرار دارد٬ سرعت مداری حدود ۲۸۰۰۰ کیلومتر بر ساعت است و این بدان مفهوم است که سرعت برخورد با تکه پسماندی که از روبرو می‌آید٬ می‌تواند تا ۵۶ هزار کیلومتر بر ساعت افزایش یابد. در چنین سرعتی برخورد با یک پیچ کوچک می‌تواند به اندازه انفجار یک نارنجک دستی خسارت به بار آورد.

تا به امروز حدود ۴۰۰ هزار قطعه پسماند فضایی بزرگتر از یک سانتی‌متر در مدارهای مختلف اطراف زمین شناسایی شده‌اند. بیشتر پسماندهای فضایی در مدارهای کم ارتفاع زمینی سرگردانند. اگر فعالیت های فضایی بشر به همین منوال ادامه پیدا کند به زودی ما در تله‌ای که خود ساخته‌ایم گرفتار خواهیم شد و جمعیت پسماندهای فضایی در اطرافمان آنقدر رشد می‌کند که دیگر قادر به سفر به فضا نخواهیم شد.

نوشته شده در چهار شنبه 9 فروردين 1391برچسب:,ساعت توسط احسان|