هفته جهاني فضا

هفته جهاني فضا (WSW) مراسمي است كه هر ساله از 4 الي 10 اكتبر توسط مجمع عمومي سازمان ملل به عنوان جشن بين‌المللي علم و فناوري فضايي و سهم آن در بهبود شرايط زندگي بشر برگزار مي‌شود. در اكثر كشورهاي جهان طي اين هفته برنامه‌هاي متنوعي در جهت گسترش آگاهي‌هاي عمومي در مورد فضا و مزاياي آن برپا مي‌شود.

مقدمه

[هفته جهاني فضا] (WSW) را مي‌توان بزرگ‌ترين رويداد مردمي در سراسر دنيا در رابطه با فضا دانست. به‌طور معمول، مراسم اين هفته توسط اداره [امور فضاي ماوراي جوّ] سازمان ملل و با حمايت [انجمن هفته جهاني فضا]، كه تشكيلاتي غيردولتي است، هماهنگ مي‌شود. در اين هفته، مردم راجع به فوايد حاصل از بهره‌برداري از فضا آموزش مي‌بينند و كودكان به فراگيري علوم فضايي و توجه به آينده تشويق مي‌شوند.

لوگوي هفته جهاني فضا

هفته جهاني فضا فرصتي براي دولت‌هاست تا دستاوردها و فعاليت‌هاي فضايي خود را به اطلاع مردم برسانند. تشويق مردم به مشاركت در فعاليت‌هاي مرتبط با فضا از مهم‌ترين اهداف اين هفته به شمار مي‌رود. اين امر منجر به جلب حمايت‌هاي عمومي از برنامه‌هاي فضايي و ترويج راه‌اندازي نهادهاي مرتبط با فضا خواهد شد.

اهداف سازمان ملل از انتخاب هفته جهاني فضا عبارت است از:

آموزش مردم نقاط گوناگون جهان راجع به فوايد حاصل از بهره‌برداري از فضا
رونق استفاده از فضا براي توسعه اقتصادي پايدار
جلب حمايت‌هاي عمومي از برنامه‌هاي فضايي
تشويق كودكان به فراگيري علوم و توجه به آينده
ترويج راه‌اندازي نهادهاي مرتبط با فضا در نقاط مختلف دنيا
جلب همكاري‌هاي بين‌المللي براي آموزش و امداد فضايي

اكثر كشورهاي عضو سازمان ملل متحد، با در نظرگرفتن اهداف فوق، همه ساله برنامه‌هاي متنوعي در اين زمينه ترتيب مي‌دهند كه از آن جمله مي‌توان به برگزاري جشنواره‌ها، چـاپ تمبـرهاي يـادبـود، طراحي پوستر، نشـر كتب مـربـوط به علوم و فناوري فضايي و برگـزاري نمايشگاه‌ها اشاره كرد.

اهداف كلي هفته جهاني فضا:

تقويت فهم و بينش بين‌المللي عامه مردم نسبت به فضا؛
تشويق و ترغيب دانش‌آموزان و دانشجويان به فراگيري علوم فضايي

برگزاري مسابقات نقاشـي و داستان‌نويسي براي گروه‌هاي مختلف سني كودكان و نوجوانان، همچنين برپايي نمايشگاه‌هاي علوم فضايي براي بازديد عموم و به‌ويژه دانش‌آموزان، و سخنراني دانشمندان و متخصصان اين حوزه، از ديگر برنامه‌هاي متداول اين هفته است. اطلاع‌رساني در مـورد اهميـت تحقيـق و پژوهـش فضـايي، سطح دانش عمومي را به‌ويژه در كودكان، نوجوانان و جوانان افزايش داده، راه را براي پيشرفت و توسعه هر چه بيشتر اين فناوري مي‌گشايد؛ در نهايت توسعه فناوري فضايي و كاربردهاي گسترده آن در زندگي بشر امروز به بهبود كيفيت زندگي مردم خواهد انجاميد.

نقش ايران در انتخاب هفته جهاني فضا

[يوني‌اسپيس]، كنفرانسي مربوط به كاوش و استفاده صلح‌آميز از فضاي ماوراي جوّ است كه توسط سازمان ملل متحد برگزار مي‌شود. در سومين دوره اين كنفرانس كه در 19 تا 30 ژوئيه سال 1999 در وين اتريش برگزار شد، براي استفاده از فناوري فضايي در راستاي ارتقاي سطح زندگي حال و آينده بشر تاكيد و فعاليت‌هايي در اين‌باره پيشنهاد شد. يكي از پيشنهادها، انتخاب يك روز در سال به عنوان روز فضا بود. اين پيشنهاد مورد پذيرش كنفرانس يوني‌اسپيس3 قرار گرفت، اما در مورد تاريخ آن بين 4 اكتبر و 10 اكتبر بين كشورها اختلاف‌نظر وجود داشت. كنفرانس به مدت دو روز به بحث در اين مورد پرداخت تا بتواند جمع‌بندي لازم را در اين زمينه داشته باشد. پيشنهاد هيأت جمهوري اسلامي در آن جلسه، انتخاب هفته فضا بين اين دو تاريخ به جاي روز فضا بود. با طرح اين پيشنهاد، جلسه از بن‌بست خارج شد و هفته جهاني فضا به تصويب يوني‌اسپيس3 و در نهايت، مجمع عمومي سازمان ملل متحد رسيد.

نهادهاي هماهنگ‌كننده هفته فضا

هماهنگي جهاني

جلسه هيات مديره انجمن هفته جهاني فضا در وين اتريش در فوريه 2007 در طي جلسه زيركميته علمي و فني كميته استفاده صلح‌آميز از فضاي ماوراي جوّ (كوپوس)

اداره امور فضاي ماوراي جوّ سازمان ملل متحد با همكاري با انجمن هفته جهاني فضا، مشاركت جهاني نهادها در هفته جهاني فضا، حمايت از شركت‌كنندگان، جذب تبليغات و دريافت و جمع‌بندي گزارش‌ها را به‌عهده دارند. اين خدمات شامل توسعه و حمايت از شبكه جهاني هماهنگ‌كنندگان ملي، آماده‌سازي و توزيع محصولات آموزشي و ترويجي، نگهداري از پايگاه اطلاع‌رساني هفته جهاني فضا و انتشار گزارش سالانه فعاليت‌ها مي‌شود.

انجمن هفته جهاني فضا، سازماني غير‌دولتي، غير‌انتفاعي و غير‌عضويتي است و توسط هيات مديره مميزي اداره مي‌شود كه افرادي از 20 كشور دنيا در آن مشغول به فعاليت هستند. رياست اين انجمن بر عهده [ريچارد ترماين-اسميت] از مركز فضايي ملي انگلستان است و در فهرست اعضاي آن افرادي چون باز آلدرين، فضانورد معروف آپولو، تا نمايندگان سازمان‌هاي فضايي كشورهايي چون مالزي و بنگلادش حضور دارند.

هماهنگي ملي

هفته جهاني فضا به‌وسيله برنامه‌ريزان ملي هماهنگ مي‌شود كه سخاوتمندانه وقت و انرژي خود را به اين جشن سالانه اختصاص مي‌دهند. هماهنگ‌كنندگان مراسم از سازمان‌ها دعوت مي‌كنند كه در ويژه‌برنامه‌هاي هفته جهاني فضا شركت جويند، اطلاعات و داده‌هاي فعاليت‌ها و رخدادها را گردآوري و از طريق رسانه‌ها و انجمن هفته جهاني فضا به سازمان ملل منتقل مي‌كنند كه حاصل آن، گزارش هفته جهاني فضا در هر سال است.

اين گزارش افزون بر معرفي هفته جهاني فضا و دست‌اندركاران هماهنگي و برگزاري آن، تاريخچه مراسم و فعاليت‌هاي صورت گرفته در طي هفته مذكور را به تفكيك قاره و كشورهاي فعال در آن شامل مي‌شود. همچنين بخش ويژه‌اي به انعكاس پروژه‌هاي صورت گرفته در راستاي تحريك و تشويق دانش‌آموزان و جوانان نسبت به مقوله فضا و كاربردهاي آن در زندگي روزمره انسان اختصاص دارد كه به‌طور خاص با فرستادن دانش‌آموزان به محيط شبيه‌سازي‌شده بدون گرانش، احساس حضور در فضا را براي آنها ايجاد مي‌كند. براي اين منظور، دانش‌آموزان سوار بر هواپيماي مخصوصي مي‌شوند كه با مانورهاي ويژه، شرايط بي‌وزني در فضا را شبيه‌سازي مي‌كند.

نهادهاي وابسته

به منظور بسط و هماهنگي برنامه‌هاي هفته جهاني فضا و نيز تقويت برنامه‌هاي مشاركتي ميان موسسات مربوط به فضا، انجمن هفته جهاني فضا از برنامه‌هاي ديگر سازمان‌ها براي ارتباط و وابستگي داوطلبانه با اين انجمن حمايت مي‌كند. اين طرح براي تشكيلات دولتي و غيردولتي فعال در حوزه فضا آزاد است.

سازمان‌هاي وابسته از امتياز و اعتبار انتشارات رسمي هفته جهاني فضا و حضور در پايگاه اطلاع‌رساني رسمي و ديگر امتيازها برخوردار خواهند بود. موسسات وابسته همچنين شانس برقراري ارتباط با مسوولان ارشد انجمن فضايي جهاني را كه از مراسم هفته جهاني فضا حمايت كرده يا در آن شركت مي‌كنند، دارند. اين امر براي سازمان‌هاي وابسته در انجمن جهاني فضا به معناي سرقفلي بوده و موجب پيشبرد و توسعه محصولات و خدمات مربوط به فضاي آنها مي‌شود.

حق عضويت اين نهادهاي وابسته، متناسب با سطح مزاياي موردنظرشان، 500 دلار در سال يا بيشتر است. تعدادي از نهادهاي وابسته به انجمن هفته جهاني فضا عبارتند از:

مديريت و خدمات [ايدس‌اسپيس]
جامعه اخترفيزيك بنگلادش
شركت فناوري‌هاي كاوش فضايي
[شركت فضايي و موشك‌هاي استراتژيك لاكهيدمارتين]
[سامانه‌هاي پرتاب اِي‌تي‌كِي]
[شركت فوترون].

شعار و پوستر هفته جهاني فضا

پوستر هفته جهاني فضا در سال 2007

موضوع هفته جهاني فضاي هر سال، برگزار‌كنندگان مراسم را در مورد برنامه‌هايشان در مسير خاصي هدايت مي‌كند.

افزون بر اين، هفته جهاني فضا با استفاده از يك شعار واحد جهاني بر آن است تا وحدت و هماهنگي سراسري و منحصر به فردي را در زمينه فضا در طي اين هفته ميان برگزاركنندگان ايجاد نمايد.

شعار اين هفته توسط هيات مديره انجمن هفته جهاني فضا و با هماهنگي كامل با اداره امور فضاي ماوراي جوّ سازمان ملل برگزيده مي‌شود. از همين رو، كميته هماهنگ‌كننده مراسم هفته جهاني فضا از تمامي برگزار كنندگان خواسته است كه: "برنامه‌هاي خود را به‌گونه‌اي ساماندهي كنند كه شعار هفته جهاني در تمامي برنامه‌هايشان متبلور باشد."

اين موضوع در همه جنبه‌هاي تبليغي و انتشاراتي در طي اين هفته ديده شود.

پوستر هفته جهاني فضا هرساله طوري تعيين مي‌شود كه به پيشبرد و گرامي‌داشت هفته جهاني فضا كمك كند. اين پوستر در عين اينكه موضوع سالانه همايش را مي‌نماياند، نام رخداد و تاريخ‌ها را به شش زبان رسمي متداول از نظر سازمان ملل متحد به همراه دارد.

چاپ تمبر عصر فضا توسط سازمان ملل

در راستاي گراميداشت سالگرد پرتاب نخستين ماهواره بشر، اسپوتنيك، در پنجاه سال پيش، اداره پست سازمان ملل (UNPA) يك سري شش‌تايي تمبر يادبود را در سال 2007 منتشر كرد تا اين مناسبت را با عنوان [فضا براي بشريت] گرامي ‌دارد. در هر تمبر، عبارت "فضا براي بشريت" به يكي از زبان‌هاي انگليسي، فرانسه يا آلماني نقش شد.

تمبرهاي با ارزش سنت آمريكا، شاتل فضايي ايالات متحده و راهپيمايي فضايي فضانوردان را نمايش مي‌داد؛ تمبرهايي كه با واحد پولي فرانسه چاپ شد، تلسكوپ فضايي هابل و فضاپيماي گاليلو در نزديكي سياره مشتري و همچنين راهپيمايي يك فضانورد را به‌تصوير كشيد. ايستگاه فضايي بين‌المللي نيز در ميان ديگر پايگاه‌ها در تمبرهاي يورو- واحد ترسيم شد.

شش تمبر فوق در تاريخ 25 اكتبر 2007 يعني سه هفته پس از پنجاهمين سالگرد حضور در فضا چاپ و منتشر شد.

سازمان ملل متحد تنها نهاد در دنياست كه بي‌آنكه كشور يا منطقه‌اي خاص باشد، اجازه چاپ و انتشار تمبرهاي پستي را دارد. از طرفي تنها مرجع پستي است كه تمبرها را به سه واحد پولي رايج چاپ مي‌كند. اداره پست سازمان ملل از سال 1951 بيش از هزار تمبر گوناگون به چاپ رسانده است.

تمبرهاي چاپ شده سازمان ملل به مناسبت نيم‌قرن حضور در فضا

هفته جهاني فضا در ايران

كشور ما، ايران، كه در انتخاب هفته جهاني فضا نقش به سزايي داشت، از همان ابتدا فعاليت‌هاي كم و بيش گسترده‌اي را در اين‌باره در كشور به انجام رسانده است. از نخستين سال برگزاري هفته جهاني فضا، يعني سال 2000، مركز سنجش از دور ايران به عنوان نماينده جمهوري اسلامي ايران در مراسم بين المللي هفته جهاني فضا و مجامع مرتبط با فعاليت‌هاي فضايي به طور رسمي شركت كرده و حضور كشورمان را به عنوان يكي از طرفداران و پيشگامان برگزاري هفته جهاني فضا حفظ كرده است. از سال 1384 فعاليت‌هاي مركز سنجش از دور و مراكز تحقيقات ماهواره‌اي كشور و تشكيلاتي كه در زمينه مخابرات فعاليت مي‌كردند به مجموعه تازه تاسيس سازمان فضايي ايران منتقل شد. از آن پس، سازمان فضايي ايران باني و هماهنگ‌كننده ملي برگزاري مراسم هفته جهاني فضا است. تمام سازمان‌ها و نهادهاي خصوصي، دولتي و نهادهاي غيرانتفاعي و حتي افراد و شهروندان عادي مي‌توانند در برگزاري برنامه‌هاي اين هفته مشاركت داشته باشند. از سال 1383 تا 1386 به دليل همزماني هفته جهاني فضا با ماه مبارك رمضان، برگزاري مراسم اين هفته در كشورهاي اسلامي به زماني پس از ماه رمضان موكول ‌شد؛ به عنوان مثال، زمان هفته جهاني فضا در ايران در سال 1386 از 19 لغايت 25 آبان‌ماه تعيين شد.

مشاركت كشورهاي آسيا و اقيانوسيه در هفته جهاني فضا (از سال 2000 تا 2006)

فعاليت‌هايي كه مراكز فضايي كشور از جمله سازمان فضايي ايران در طول هفته جهاني فضا در كشور انجام مي‌دهند، متنوع است. در اين خصوص، همه ساله مسابقات نقاشي و قصه‌نويسي براي رده‌هاي سني كودك، نوجوان و بزرگسال برگزار و با برپايي مراسم، مقالاتي درباره فضا و فناوري فضايي ارائه مي‌شود. انتشار تمبر و پوستر خاص هفته جهاني فضا و همچنين به كارگيري رسانه‌هاي گروهي كشور در به نمايش درآوردن اهميت حياتي كاربردهاي فناوري فضايي در امر توسعه و پيشرفت جامعه از ديگر فعاليت‌هايي است كه همه ساله در طول اين هفته در كشور انجام مي‌گيرد.

تجربه كوتاه چندساله هفته جهاني فضا نشان داده است، برگزاري سالانه مراسم اين هفته در سطح ملي و بين‌المللي، در ارتقاي سطح فرهنگ و بهبود شرايط زندگي مردم با گسترش بهره‌برداري از علوم و فناوري فضايي مؤثر بوده است.